विष्णु सहस्रनाम भगवान विष्णु के हजार नामों से युक्त एक प्रमुख स्तोत्र है

विष्णु सहस्रनाम भगवान विष्णु के हजार नामों से युक्त एक प्रमुख स्तोत्र है। यह हिन्दू धर्म में सबसे पवित्र तथा प्रचलित स्तोत्रों में से एक है। महाभारत में उपलब्ध विष्णु सहस्रनाम इसका सबसे लोकप्रिय संस्करण है। पद्म पुराण व मत्स्य पुराण में इसका एक और संस्करण उपलब्ध है। प्रत्येक नाम विष्णु के अनगिनत गुणों में से कुछ गुणों को सूचित करता है। कई हिंदु परिवारों मे पूजन के समय इसका पठन करते है। इसके सुनने या पठन से मनुष्य की मनोकामनाएँ पूर्ण होने की मान्यता है।

अनुशासनपर्व (महाभारत) के १४९ वें अध्याय के अनुसार, कुरुक्षेत्र मे बाणों की शय्या पर लेटे पितामह भीष्म ने युधिष्ठिर को इसका उपदेश दिया था।

कुरुक्षेत्र युद्ध मे हुई विनाश देख धर्मराज युधिष्ठिर विचलित हुए। बाणों की शय्या पर लेटे भीष्म भी अपने प्राण त्यागने की प्रतीक्षा करते थे। समय उचित पाकर भगवान वेदव्यास और श्रीकृष्ण ने युधिष्ठिर को समाकालीन सर्वोच्च ज्ञानी भीष्म से धर्म व नीति के विषय मे उपदेश लेने की प्रेरणा दी। अपने सभी भाई समेत कृष्ण को साथ लिए युधिष्ठिर पितामह भीष्म के पास पहुँच कर उनका नमन किया और धर्म व नीति के विषय मे विचार करते किए प्रश्न व भीष्म का विवरण सहित उत्तर ही यह सहस्रनाम स्तोत्र है।

इस स्तोत्र के तीन प्रमुख भागों को निम्न भागों मे दिया गया है।
पूर्व पीठिका

इसमे सर्वप्रथम गणेश, विष्वक्सेन, वेदव्यास तथा विष्णु का नमन किया जाता है।

इसके बाद युधिष्ठिर के प्रश्न है:

    किमेकं दैवतं लोके किं वाप्येकं परायणम्।
    स्तुवन्तः कं कमर्चन्तः प्राप्नुयुर्मानवाः शुभम् ॥

अर्थ :

    सभी लोकों में सर्वोत्तम देवता कौन है?
    संसारी जीवन का लक्ष्य क्या है?
    किसकी स्तुति व अर्चन से मानव का कल्याण होता है?
    सबसे उत्तम धर्म कौनसा है?
    किसके नाम जपने से जीव को संसार के बंधन से मुक्ति मिलती है?

इसके उत्तर में भीष्मजी ने कहा,"जगत के प्रभु, देवों के देव, अनंत व पुरूषोत्तम विष्णु के सहस्रनाम के जपने से, अचल भक्ति से, स्तुति से, आराधना से, ध्यान से, नमन से मनुष्य को संसार के बंधन से मुक्ति मिलती है। यही सर्वोत्तम धर्म है।"

इसके बाद ऋषि, देवादि संकल्प तथा परमात्मा का ध्यान किया जाता है।
सहस्रनाम

इस भाग मे विश्वं से आरंभ सर्वप्रहरणायुध तक सभी सहस्र (१०००) नामों को १०७ श्लोकों मे सम्मिलित किया गया है। परमात्मा के आनंत रूप, स्वभाव, गुण व नामों में से सहस्र नामों को इसमें लिया गया है।
उत्तर पीठिका
फलश्रुति

इस भाग मे सहस्रनाम के सुनने अथवा पठन से प्राप्त होने के लाभ का विवरण दिया गया है।
विष्णु के सहस्र नामों की सूची

यह विष्णु के एक हजार नामों की सूची है

विश्वम् - जो स्वयं ही ब्रह्माण्ड है
विष्णुः - सर्वत्र विद्यमान
वषट्कारः - जिसका यज्ञ में आह्वान किया जाता है
भूतभव्यभवत्प्रभुः - अतीत, वर्तमान और भविष्य के भगवान
भूतकृत् - सभी प्राणियों के निर्माता
भूतभृत् - वह जो सभी प्राणियों को पोषण देते हैं
भावः - वह जो सभी जड़ और चेतन वस्तुओ का रूप धारण करते हैं
भूतात्मा - सभी प्राणियों की आत्मा
भूतभावनः - सभी प्राणियों के विकास और जन्म का कारण
पूतात्मा - वह जो एक अत्यंत शुद्ध सार के साथ है
परमात्मा - परम आत्मा
मुक्तानां परमा गतिः - मुक्त आत्माओं द्वारा प्राप्त किया जाने वाला अंतिम लक्ष्य
अव्ययः - जिसका विनाश नहीं हो सकता
पुरुषः - वह जो नौ द्वारो वाले नगर में रहता है
साक्षी - सब कुछ देखनेवाला
क्षेत्रज्ञः - वह जो शारीर रुपी क्षेत्र को तत्व से जानने वाला है
अक्षरः - अविनाशी
योगः - जो समरूपता की अवस्था में स्थित रहता है
योगविदां नेता - योग की जानकारी रखने वालों का मार्गदर्शक
प्रधानपुरुषेश्वरः - मूल प्रक्रति का ईश्वर
नारसिंहवपुः - वह जिसका रूप मनुष्य और सिंह का है
श्रीमान् - वह जो हमेशा श्री के साथ रहता है
केशवः - लंबे और सुंदर बालोंवाला, slayer of Keshi and one who is himself the three
पुरुषोत्तमः - जो पुरुषों में सबसे उत्तम हो, जो सर्वश्रेष्ठ हो
सर्वः - वो जो सब कुछ है
शर्वः - वो जो शुभ है
शिवः - वह जो हमेशा शुद्ध है
स्थाणुः - आधार, अचल सत्य
भूतादिः - पांच महान तत्वों का कारण
निधिरव्ययः - वह निधि जिसका विनाश नहीं हो सकता
सम्भवः - वह जो अपनी स्वतंत्र इच्छा से उत्पन्न होता है
भावनः - वह जो अपने भक्तों को सबकुछ देता है
भर्ता - वह जो पूरे संसार को नियंत्रित करता है
प्रभवः - पांच महान तत्वों की उत्पत्ती का स्त्रोत
प्रभुः - सर्वशक्तिमान भगवान
ईश्वरः - वह जो बिना किसी सहायता के कुछ भी कर सकता है
स्वयम्भूः - वह जो खुद से प्रकट होता है
शम्भुः - वह जो शुभ करनेवाला है
आदित्यः - अदिति का पुत्र, वामन अवतार
पुष्कराक्षः - वह जिसकी कमल की तरह आंखें है
महास्वनः - वह जिसकी गर्जन करने वाली आवाज है
अनादि-निधनः - He without origin or end
धाता - He who supports all fields of experience
विधाता - The dispenser of fruits of action
धातुरुत्तमः - The subtlest atom
अप्रमेयः - He who cannot be perceived
हृषीकेशः - The Lord of the senses
पद्मनाभः - He from whose navel comes the lotus
अमरप्रभुः - The Lord of the devas
विश्वकर्मा - The creator of the universe
मनुः - He who has manifested as the Vedic mantras
त्वष्टा - He who makes huge things small
स्तविष्ठः - The supremely gross
स्थविरो ध्रुवः - The ancient, motionless one
अग्राह्यः - He who is not perceived sensually
शाश्वतः - He who always remains the same
कृष्णः - He whose complexion is dark
लोहिताक्षः - Red-eyed
प्रतर्दनः - The Supreme destruction
प्रभूतस् - Ever-full
त्रिकाकुब्धाम - The support of the three quarters
पवित्रम् - He who gives purity to the heart
मंगलं-परम् - The Supreme auspiciousness
ईशानः - The controller of the five great elements
प्राणदः - He who gives life
प्राणः - He who ever lives
ज्येष्ठः - Older than all
श्रेष्ठः - The most glorious
प्रजापतिः - The Lord of all creatures
हिरण्यगर्भः - He who dwells in the womb of the world
भूगर्भः - He who is the womb of the world
माधवः - Husband of Lakshmi
मधुसूदनः - Destroyer of the Madhu demon
ईश्वरः - The controller
विक्रमः - He who is full of prowess
धन्वी - He who always has a divine bow
मेधावी - Supremely intelligent
विक्रमः - He who stepped (Vaamana)
क्रमः - All-pervading
अनुत्तमः - Incomparably great
दुराधर्षः - He who cannot be attacked successfully
कृतज्ञः - He who knows all that is
कृतिः - He who rewards all our actions
आत्मवान् - The self in all beings
सुरेशः - The Lord of the demigods
शरणम् - The refuge
शर्म - He who is Himself infinite bliss
विश्वरेताः - The seed of the universe
प्रजाभवः - He from whom all praja comes
अहः - He who is the nature of time
संवत्सरः - He from whom the concept of time comes
व्यालः - The serpent (vyaalah) to atheists
प्रत्ययः - He whose nature is knowledge
सर्वदर्शनः - All-seeing
अजः - Unborn
सर्वेश्वरः - Controller of all
सिद्धः - The most famous
सिद्धिः - He who gives moksha
सर्वादिः - The beginning of all
अच्युतः - Infallible
वृषाकपिः - He who lifts the world to dharma
अमेयात्मा - He who manifests in infinite varieties
सर्वयोगविनिसृतः - He who is free from all attachments
वसुः - The support of all elements
वसुमनाः - He whose mind is supremely pure
सत्यः - The truth
समात्मा - He who is the same in all
सम्मितः - He who has been accepted by authorities
समः - Equal
अमोघः - Ever useful
पुण्डरीकाक्षः - He who dwells in the heart
वृषकर्मा - He whose every act is righteous
वृषाकृतिः - The form of dharma
रुद्रः - He who makes all people weep
बहुशिरः - He who has many heads
बभ्रुः - He who rules over all the worlds
विश्वयोनिः - The womb of the universe
शुचिश्रवाः - He who listens only the good and pure
अमृतः - Immortal
शाश्वतः-स्थाणुः - Permanent and immovable
वरारोहः - The most glorious destination
महातपः - He of great tapas
सर्वगः - All-pervading
सर्वविद्भानुः - All-knowing and effulgent
विष्वक्सेनः - He against whom no army can stand
जनार्दनः - He who gives joy to good people
वेदः - He who is the Vedas
वेदविद् - The knower of the Vedas
अव्यंगः - Without imperfections
वेदांगः - He whose limbs are the Vedas
वेदविद् - He who contemplates upon the Vedas
कविः - The seer
लोकाध्यक्षः - He who presides over all lokas
सुराध्यक्षः - He who presides over all devas
धर्माध्यक्षः - He who presides over dharma
कृताकृतः - All that is created and not created
चतुरात्मा - The four-fold self
चतुर्व्यूहः - Vasudeva, Sankarshan etc.
चतुर्दंष्ट्रः - He who has four canines (Nrsimha)
चतुर्भुजः - Four-handed
भ्राजिष्णुः - Self-effulgent consciousness
भोजनम् - He who is the sense-objects
भोक्ता - The enjoyer
सहिष्णुः - He who can suffer patiently
जगदादिजः - Born at the beginning of the world
अनघः - Sinless
विजयः - Victorious
जेता - Ever-successful
विश्वयोनिः - He who incarnates because of the world
पुनर्वसुः - He who lives repeatedly in different bodies
उपेन्द्रः - The younger brother of Indra (Vamana)
वामनः - He with a dwarf body
प्रांशुः - He with a huge body
अमोघः - He whose acts are for a great purpose
शुचिः - He who is spotlessly clean
ऊर्जितः - He who has infinite vitality
अतीन्द्रः - He who surpasses Indra
संग्रहः - He who holds everything together
सर्गः - He who creates the world from Himself
धृतात्मा - Established in Himself
नियमः - The appointing authority
यमः - The administrator
वेद्यः - That which is to be known
वैद्यः - The Supreme doctor
सदायोगी - Always in yoga
वीरहा - He who destroys the mighty heroes
माधवः - The Lord of all knowledge
मधुः - Sweet
अतीन्द्रियः - Beyond the sense organs
महामायः - The Supreme Master of all Maya
महोत्साहः - The great enthusiast
महाबलः - He who has supreme strength
महाबुद्धिः - He who has supreme intelligence
महावीर्यः - The supreme essence
महाशक्तिः - All-powerful
महाद्युतिः - Greatly luminous
अनिर्देश्यवपुः - He whose form is indescribable
श्रीमान् - He who is always courted by glories
अमेयात्मा - He whose essence is immeasurable
महाद्रिधृक् - He who supports the great mountain
महेष्वासः - He who wields shaarnga
महीभर्ता - The husband of mother earth
श्रीनिवासः - The permanent abode of Shree
सतां गिरः - The goal for all virtuous people
अनिरुद्धः - He who cannot be obstructed
सुरानन्दः - He who gives out happiness
गोविन्दः - The protector of the 'Go' - means Veda not Cow.
गोविदां पथः - The Lord of all men of wisdom
मरीचिः - Effulgence
दमनः - He who controls rakshasas
हंसः - The swan
सुपर्णः - Beautiful-winged (Two birds analogy)
भुजगोत्तमः - The serpent Ananta
हिरण्यनाभः - He who has a golden navel
सुतपाः - He who has glorious tapas
पद्मनाभः - He whose navel is like a lotus
प्रजापतिः - He from whom all creatures emerge
अमृत्युः - He who knows no death
सर्वदृक् - The seer of everything
सिंहः - He who destroys
सन्धाता - The regulator
सन्धिमान् - He who seems to be conditioned
स्थिरः - Steady
अजः - He who takes the form of Aja, Brahma
दुर्मषणः - He who cannot be vanquished
शास्ता - He who rules over the universe
विसृतात्मा - He who is called atma in the Vedas
सुरारिहा - Destroyer of the enemies of the devas
गुरुः - The teacher
गुरुतमः - The greatest teacher
धाम - The goal
सत्यः - He who is Himself the truth
सत्यपराक्रमः - Dynamic Truth
निमिषः - He who has closed eyes in contemplation
अनिमिषः - He who remains unwinking; ever knowing
स्रग्वी - He who always wears a garland of undecaying flowers
वाचस्पतिः-उदारधीः - He who is eloquent in championing the Supreme law of life; He with a large-hearted intelligence
अग्रणीः - He who guides us to the peak
ग्रामणीः - He who leads the flock
श्रीमान् - The possessor of light, effulgence, glory
न्यायः - Justice
नेता - The leader
समीरणः - He who sufficiently administers all movements of all living creatures
सहस्रमूर्धा - He who has endless heads
विश्वात्मा - The soul of the universe
सहस्राक्षः - Thousands of eyes
सहस्रपात् - Thousand-footed
आवर्तनः - The unseen dynamism
निवृत्तात्मा - The soul retreated from matter
संवृतः - He who is veiled from the jiva
संप्रमर्दनः - He who persecutes evil men
अहः संवर्तकः - He who thrills the day and makes it function vigorously
वह्निः - Fire
अनिलः - Air
धरणीधरः - He who supports the earth
सुप्रसादः - Fully satisfied
प्रसन्नात्मा - Ever pure and all-blissful self
विश्वधृक् - Supporter of the world
विश्वभुक् - He who enjoys all experiences
विभुः - He who manifests in endless forms
सत्कर्ता - He who adores good and wise people
सत्कृतः - He who is adored by all good people
साधुः - He who lives by the righteous codes
जह्नुः - Leader of men
नारायणः - He who resides on the waters
नरः - The guide
असंख्येयः - He who has numberless names and forms
अप्रमेयात्मा - A soul not known through the pramanas
विशिष्टः - He who transcends all in His glory
शिष्टकृत् - The law-maker
शुचिः - He who is pure
सिद्धार्थः - He who has all arthas
सिद्धसंकल्पः - He who gets all He wishes for
सिद्धिदः - The giver of benedictions
सिद्धिसाधनः - The power behind our sadhana
वृषाही - Controller of all actions
वृषभः - He who showers all dharmas
विष्णुः - Long-striding
वृषपर्वा - The ladder leading to dharma (As well as dharma itself)
वृषोदरः - He from whose belly life showers forth
वर्धनः - The nurturer and nourisher
वर्धमानः - He who can grow into any dimension
विविक्तः - Separate
श्रुतिसागरः - The ocean for all scripture
सुभुजः - He who has graceful arms
दुर्धरः - He who cannot be known by great yogis
वाग्मी - He who is eloquent in speech
महेन्द्रः - The lord of Indra
वसुदः - He who gives all wealth
वसुः - He who is Wealth
नैकरूपः - He who has unlimited forms
बृहद्रूपः - Vast, of infinite dimensions
शिपिविष्टः - The presiding deity of the sun
प्रकाशनः - He who illuminates
ओजस्तेजोद्युतिधरः - The possessor of vitality, effulgence and beauty
प्रकाशात्मा - The effulgent self
प्रतापनः - Thermal energy; one who heats
ऋद्धः - Full of prosperity
स्पष्टाक्षरः - One who is indicated by OM
मन्त्रः - The nature of the Vedic mantras
चन्द्रांशुः - The rays of the moon
भास्करद्युतिः - The effulgence of the sun
अमृतांशोद्भवः - The moon who gives flavor to vegetables
भानुः - Self-effulgent
शशबिन्दुः - The moon who has a rabbit-like spot
सुरेश्वरः - A person of extreme charity
औषधम् - Medicine
जगतः सेतुः - A bridge across the material energy
सत्यधर्मपराक्रमः - One who champions heroically for truth and righteousness
भूतभव्यभवन्नाथः - The Lord of past, present and future
पवनः - The air that fills the universe
पावनः - He who gives life-sustaining power to air
अनलः - Fire
कामहा - He who destroys all desires
कामकृत् - He who fulfills all desires
कान्तः - He who is of enchanting form
कामः - The beloved
कामप्रदः - He who supplies desired objects
प्रभुः - The Lord
युगादिकृत् - The creator of the yugas
युगावर्तः - The law behind time
नैकमायः - He whose forms are endless and varied
महाशनः - He who eats up everything
अदृश्यः - Imperceptible
व्यक्तरूपः - He who is perceptible to the yogi
सहस्राजित् - He who vanquishes thousands
अनन्तजित् - Ever-victorious
इष्टः - He who is invoked through Vedic rituals
विशिष्टः - The noblest and most sacred
शिष्टेष्टः - The greatest beloved
शिखण्डी - He who wears a peacock feather
नहुषः - He who binds all with maya
वृषः - He who is dharma
क्रोधहा - He who destroys anger
क्रोधकृत्कर्ता - He who generates anger against the lower tendency
विश्वबाहुः - He whose hand is in everything
महीधरः - The support of the earth
अच्युतः - He who undergoes no changes
प्रथितः - He who exists pervading all
प्राणः - The prana in all living creatures
प्राणदः - He who gives prana
वासवानुजः - The brother of Indra
अपां-निधिः - Treasure of waters (the ocean)
अधिष्ठानम् - The substratum of the entire universe
अप्रमत्तः - He who never makes a wrong judgement
प्रतिष्ठितः - He who has no cause
स्कन्दः - He whose glory is expressed through Subrahmanya
स्कन्दधरः - Upholder of withering righteousness
धूर्यः - Who carries out creation etc. without hitch
वरदः - He who fulfills boons
वायुवाहनः - Controller of winds
वासुदेवः - Dwelling in all creatures although not affected by that condition
बृहद्भानुः - He who illumines the world with the rays of the sun and moon
आदिदेवः - The primary source of everything
पुरन्दरः - Destroyer of cities
अशोकः - He who has no sorrow
तारणः - He who enables others to cross
तारः - He who saves
शूरः - The valiant
शौरिः - He who incarnated in the dynasty of Shoora
जनेश्वरः - The Lord of the people
अनुकूलः - Well-wisher of everyone
शतावर्तः - He who takes infinite forms
पद्मी - He who holds a lotus
पद्मनिभेक्षणः - Lotus-eyed
पद्मनाभः - He who has a lotus-navel
अरविन्दाक्षः - He who has eyes as beautiful as the lotus
पद्मगर्भः - He who is being meditated upon in the lotus of the heart
शरीरभृत् - He who sustains all bodies
महर्द्धिः - One who has great prosperity
ऋद्धः - He who has expanded Himself as the universe
वृद्धात्मा - The ancient self
महाक्षः - The great-eyed
गरुडध्वजः - One who has Garuda on His flag
अतुलः - Incomparable
शरभः - One who dwells and shines forth through the bodies
भीमः - The terrible
समयज्ञः - One whose worship is nothing more than keeping an equal vision of the mind by the devotee
हविर्हरिः - The receiver of all oblation
सर्वलक्षणलक्षण्यः - Known through all proofs
लक्ष्मीवान् - The consort of Laksmi
समितिंजयः - Ever-victorious
विक्षरः - Imperishable
रोहितः - The fish incarnation
मार्गः - The path
हेतुः - The cause
दामोदरः - Whose stomach is marked with three lines
सहः - All-enduring
महीधरः - The bearer of the earth
महाभागः - He who gets the greatest share in every Yajna
वेगवान् - He who is swift
अमिताशनः - Of endless appetite
उद्भवः - The originator
क्षोभणः - The agitator
देवः - He who revels
श्रीगर्भः - He in whom are all glories
परमेश्वरः - Parama + Ishvara = Supreme Lord, Parama (MahaLakshmi i.e. above all the shaktis) + Ishvara (Lord) = Lord of MahaLakshmi
करणम् - The instrument
कारणम् - The cause
कर्ता - The doer
विकर्ता - Creator of the endless varieties that make up the universe
गहनः - The unknowable
गुहः - He who dwells in the cave of the heart
व्यवसायः - Resolute
व्यवस्थानः - The substratum
संस्थानः - The ultimate authority
स्थानदः - He who confers the right abode
ध्रुवः - The changeless in the midst of changes
परर्धिः - He who has supreme manifestations
परमस्पष्टः - The extremely vivid
तुष्टः - One who is contented with a very simple offering
पुष्टः - One who is ever-full
शुभेक्षणः - All-auspicious gaze
रामः - One who is most handsome
विरामः - The abode of perfect-rest
विरजः - Passionless
मार्गः - The path
नेयः - The guide
नयः - One who leads
अनयः - One who has no leader
वीरः - The valiant
शक्तिमतां श्रेष्ठः - The best among the powerful
धर्मः - The law of being
धर्मविदुत्तमः - The highest among men of realisation
वैकुण्ठः - Lord of supreme abode, Vaikuntha
पुरुषः - One who dwells in all bodies
प्राणः - Life
प्राणदः - Giver of life
प्रणवः - He who is praised by the gods
पृथुः - The expanded
हिरण्यगर्भः - The creator
शत्रुघ्नः - The destroyer of enemies
व्याप्तः - The pervader
वायुः - The air
अधोक्षजः - One whose vitality never flows downwards
ऋतुः - The seasons
सुदर्शनः - He whose meeting is auspicious
कालः - He who judges and punishes beings
परमेष्ठी - One who is readily available for experience within the heart
परिग्रहः - The receiver
उग्रः - The terrible
संवत्सरः - The year
दक्षः - The smart
विश्रामः - The resting place
विश्वदक्षिणः - The most skilful and efficient
विस्तारः - The extension
स्थावरस्स्थाणुः - The firm and motionless
प्रमाणम् - The proof
बीजमव्ययम् - The Immutable Seed
अर्थः - He who is worshiped by all
अनर्थः - One to whom there is nothing yet to be fulfilled
महाकोशः - He who has got around him great sheaths
महाभोगः - He who is of the nature of enjoyment
महाधनः - He who is supremely rich
अनिर्विण्णः - He who has no discontent
स्थविष्ठः - One who is supremely huge
अभूः - One who has no birth
धर्मयूपः - The post to which all dharma is tied
महामखः - The great sacrificer
नक्षत्रनेमिः - The nave of the stars
नक्षत्री - The Lord of the stars (the moon)
क्षमः - He who is supremely efficient in all undertakings
क्षामः - He who ever remains without any scarcity
समीहनः - One whose desires are auspicious
यज्ञः - One who is of the nature of yajna
इज्यः - He who is fit to be invoked through yajna
महेज्यः - One who is to be most worshiped
क्रतुः - The animal-sacrifice
सत्रम् - Protector of the good
सतां गिरः - Refuge of the good
सर्वदर्शी - All-knower
विमुक्तात्मा - The ever-liberated self
सर्वज्ञः - Omniscient
ज्ञानमुत्तमम् - The Supreme Knowledge
सुव्रतः - He who ever-perfoeming the pure vow
सुमुखः - One who has a charming face
सूक्ष्मः - The subtlest
सुघोषः - Of auspicious sound
सुखदः - Giver of happiness
सुहृत् - Friend of all creatures
मनोहरः - The stealer of the mind
जितक्रोधः - One who has conquered anger
वीरबाहुः - Having mighty arms
विदारणः - One who splits asunder
स्वापनः - One who puts people to sleep
स्ववशः - He who has everything under His control
व्यापी - All-pervading
नैकात्मा - Many souled
नैककर्मकृत् - One who does many actions
वत्सरः - The abode
वत्सलः - The supremely affectionate
वत्सी - The father
रत्नगर्भः - The jewel-wombed
धनेश्वरः - The Lord of wealth
धर्मगुब् - One who protects dharma
धर्मकृत् - One who acts according to dharma
धर्मी - The supporter of dharma
सत् - existence
असत् - illusion
क्षरम् - He who appears to perish
अक्षरम् - Imperishable
अविज्ञाता - The non-knower (The knower being the conditioned soul within the body)
सहस्रांशुः - The thousand-rayed
विधाता - All supporter
कृतलक्षणः - One who is famous for His qualities
गभस्तिनेमिः - The hub of the universal wheel
सत्त्वस्थः - Situated in sattva
सिंहः - The lion
भूतमहेश्वरः - The great lord of beings
आदिदेवः - The first deity
महादेवः - The great deity
देवेशः - The Lord of all devas
देवभृद्गुरुः - Advisor of Indra
उत्तरः - He who lifts us from the ocean of samsara
गोपतिः - The shepherd
गोप्ता - The protector
ज्ञानगम्यः - One who is experienced through pure knowledge
पुरातनः - He who was even before time
शरीरभूतभृत् - One who nourishes the nature from which the bodies came
भोक्ता - The enjoyer
कपीन्द्रः - Lord of the monkeys (Rama)
भूरिदक्षिणः - He who gives away large gifts
सोमपः - One who takes Soma in the yajnas
अमृतपः - One who drinks the nectar
सोमः - One who as the moon nourishes plants
पुरुजित् - One who has conquered numerous enemies
पुरुसत्तमः - The greatest of the great
विनयः - He who humiliates those who are unrighteous
जयः - The victorious
सत्यसन्धः - Of truthful resolution
दाशार्हः - One who was born in the Dasarha race
सात्त्वतां पतिः - The Lord of the Satvatas
जीवः - One who functions as the ksetrajna
विनयितासाक्षी - The witness of modesty
मुकुन्दः - The giver of liberation
अमितविक्रमः - Of immeasurable prowess
अम्भोनिधिः - The substratum of the four types of beings
अनन्तात्मा - The infinite self
महोदधिशयः - One who rests on the great ocean
अन्तकः - The death
अजः - Unborn
महार्हः - One who deserves the highest worship
स्वाभाव्यः - Ever rooted in the nature of His own self
जितामित्रः - One who has conquered all enemies
प्रमोदनः - Ever-blissful
आनन्दः - A mass of pure bliss
नन्दनः - One who makes others blissful
नन्दः - Free from all worldly pleasures
सत्यधर्मा - One who has in Himself all true dharmas
त्रिविक्रमः - One who took three steps
महर्षिः कपिलाचार्यः - He who incarnated as Kapila, the great sage
कृतज्ञः - The knower of the creation
मेदिनीपतिः - The Lord of the earth
त्रिपदः - One who has taken three steps
त्रिदशाध्यक्षः - The Lord of the three states of consciousness
महाशृंगः - Great-horned (Matsya)
कृतान्तकृत् - Destroyer of the creation
महावराहः - The great boar
गोविन्दः - One who is known through Vedanta
सुषेणः - He who has a charming army
कनकांगदी - Wearer of bright-as-gold armlets
गुह्यः - The mysterious
गभीरः - The unfathomable
गहनः - Impenetrable
गुप्तः - The well-concealed
चक्रगदाधरः - Bearer of the disc and mace
वेधाः - Creator of the universe
स्वांगः - One with well-proportioned limbs
अजितः - Vanquished by none
कृष्णः - Dark-complexioned
दृढः - The firm
संकर्षणोऽच्युतः - He who absorbs the whole creation into His nature and never falls away from that nature
वरुणः - One who sets on the horizon (Sun)
वारुणः - The son of Varuna (Vasistha or Agastya)
वृक्षः - The tree
पुष्कराक्षः - Lotus eyed
महामनः - Great-minded
भगवान् - One who possesses six opulences
भगहा - One who destroys the six opulences during pralaya
आनन्दी - One who gives delight
वनमाली - One who wears a garland of forest flowers
हलायुधः - One who has a plough as His weapon
आदित्यः - Son of Aditi
ज्योतिरादित्यः - The resplendence of the sun
सहिष्णुः - One who calmly endures duality
गतिसत्तमः - The ultimate refuge for all devotees
सुधन्वा - One who has Shaarnga
खण्दपरशुः - One who holds an axe
दारुणः - Merciless towards the unrighteous
द्रविणप्रदः - One who lavishly gives wealth
दिवःस्पृक् - Sky-reaching
सर्वदृग्व्यासः - One who creates many men of wisdom
वाचस्पतिरयोनिजः - One who is the master of all vidyas and who is unborn through a womb
त्रिसामा - One who is glorified by Devas, Vratas and Saamans
सामगः - The singer of the sama songs
साम - The Sama Veda
निर्वाणम् - All-bliss
भेषजम् - Medicine
भृषक् - Physician
संन्यासकृत् - Institutor of sannyasa
समः - Calm
शान्तः - Peaceful within
निष्ठा - Abode of all beings
शान्तिः - One whose very nature is peace
परायणम् - The way to liberation
शुभांगः - One who has the most beautiful form
शान्तिदः - Giver of peace
स्रष्टा - Creator of all beings
कुमुदः - He who delights in the earth
कुवलेशयः - He who reclines in the waters
गोहितः - One who does welfare for cows
गोपतिः - Husband of the earth
गोप्ता - Protector of the universe
वृषभाक्षः - One whose eyes rain fulfilment of desires
वृषप्रियः - One who delights in dharma
अनिवर्ती - One who never retreats
निवृतात्मा - One who is fully restrained from all sense indulgences
संक्षेप्ता - The involver
क्षेमकृत् - Doer of good
शिवः - Auspiciousness
श्रीवत्सवत्साः - One who has sreevatsa on His chest
श्रीवासः - Abode of Sree
श्रीपतिः - Lord of Laksmi
श्रीमतां वरः - The best among glorious
श्रीदः - Giver of opulence
श्रीशः - The Lord of Sree
श्रीनिवासः - One who dwells in the good people
श्रीनिधिः - The treasure of Sree
श्रीविभावनः - Distributor of Sree
श्रीधरः - Holder of Sree
श्रीकरः - One who gives Sree
श्रेयः - Liberation
श्रीमान् - Possessor of Sree
लोकत्रयाश्रयः - Shelter of the three worlds
स्वक्षः - Beautiful-eyed
स्वंगः - Beautiful-limbed
शतानन्दः - Of infinite varieties and joys
नन्दिः - Infinite bliss
ज्योतिर्गणेश्वरः - Lord of the luminaries in the cosmos
विजितात्मा - One who has conquered the sense organs
विधेयात्मा - One who is ever available for the devotees to command in love
सत्कीर्तिः - One of pure fame
छिन्नसंशयः - One whose doubts are ever at rest
उदीर्णः - The great transcendent
सर्वतश्चक्षुः - One who has eyes everywhere
अनीशः - One who has none to Lord over Him
शाश्वतः-स्थिरः - One who is eternal and stable
भूशयः - One who rested on the ocean shore (Rama)
भूषणः - One who adorns the world
भूतिः - One who is pure existence
विशोकः - Sorrowless
शोकनाशनः - Destroyer of sorrows
अर्चिष्मान् - The effulgent
अर्चितः - One who is constantly worshipped by His devotees
कुम्भः - The pot within whom everything is contained
विशुद्धात्मा - One who has the purest soul
विशोधनः - The great purifier
अनिरुद्धः - He who is invincible by any enemy
अप्रतिरथः - One who has no enemies to threaten Him
प्रद्युम्नः - Very rich
अमितविक्रमः - Of immeasurable prowess
कालनेमीनिहा - Slayer of Kalanemi
वीरः - The heroic victor
शौरी - One who always has invincible prowess
शूरजनेश्वरः - Lord of the valiant
त्रिलोकात्मा - The self of the three worlds
त्रिलोकेशः - The Lord of the three worlds
केशवः - One whose rays illumine the cosmos
केशिहा - Killer of Kesi
हरिः - The destroyer
कामदेवः - The beloved Lord
कामपालः - The fulfiller of desires
कामी - One who has fulfilled all His desires
कान्तः - Of enchanting form
कृतागमः - The author of the agama scriptures
अनिर्देश्यवपुः - Of Indescribable form
विष्णुः - All-pervading
वीरः - The courageous
अनन्तः - Endless
धनंजयः - One who gained wealth through conquest
ब्रह्मण्यः - Protector of Brahman (anything related to Narayana)
ब्रह्मकृत् - One who acts in Brahman
ब्रह्मा - Creator
ब्रहम - Biggest
ब्रह्मविवर्धनः - One who increases the Brahman
ब्रह्मविद् - One who knows Brahman
ब्राह्मणः - One who has realised Brahman
ब्रह्मी - One who is with Brahma
ब्रह्मज्ञः - One who knows the nature of Brahman
ब्राह्मणप्रियः - Dear to the brahmanas
महाकर्मः - Of great step
महाकर्मा - One who performs great deeds
महातेजा - One of great resplendence
महोरगः - The great serpent
महाक्रतुः - The great sacrifice
महायज्वा - One who performed great yajnas
महायज्ञः - The great yajna
महाहविः - The great offering
स्तव्यः - One who is the object of all praise
स्तवप्रियः - One who is invoked through prayer
स्तोत्रम् - The hymn
स्तुतिः - The act of praise
स्तोता - One who adores or praises
रणप्रियः - Lover of battles
पूर्णः - The complete
पूरयिता - The fulfiller
पुण्यः - The truly holy
पुण्यकीर्तिः - Of Holy fame
अनामयः - One who has no diseases
मनोजवः - Swift as the mind
तीर्थकरः - The teacher of the tirthas
वसुरेताः - He whose essence is golden
वसुप्रदः - The free-giver of wealth
वसुप्रदः - The giver of salvation, the greatest wealth
वासुदेवः - The son of Vasudeva
वसुः - The refuge for all
वसुमना - One who is attentive to everything
हविः - The oblation
सद्गतिः - The goal of good people
सत्कृतिः - One who is full of Good actions
सत्ता - One without a second
सद्भूतिः - One who has rich glories
सत्परायणः - The Supreme goal for the good
शूरसेनः - One who has heroic and valiant armies
यदुश्रेष्ठः - The best among the Yadava clan
सन्निवासः - The abode of the good
सुयामुनः - One who attended by the people dwelling on the banks of Yamuna
भूतावासः - The dwelling place of the elements
वासुदेवः - One who envelops the world with Maya
सर्वासुनिलयः - The abode of all life energies
अनलः - One of unlimited wealth, power and glory
दर्पहा - The destroyer of pride in evil-minded people
दर्पदः - One who creates pride, or an urge to be the best, among the righteous
दृप्तः - One who is drunk with Infinite bliss
दुर्धरः - The object of contemplation
अथापराजितः - The unvanquished
विश्वमूर्तिः - Of the form of the entire Universe
महामूर्तिः - The great form
दीप्तमूर्तिः - Of resplendent form
अमूर्तिमान् - Having no form
अनेकमूर्तिः - Multi-formed
अव्यक्तः - Unmanifeset
शतमूर्तिः - Of many forms
शताननः - Many-faced
एकः - The one
नैकः - The many
सवः - The nature of the sacrifice
कः - One who is of the nature of bliss
किम् - What (the one to be inquired into)
यत् - Which
तत् - That
पदमनुत्तमम् - The unequalled state of perfection
लोकबन्धुः - Friend of the world
लोकनाथः - Lord of the world
माधवः - Born in the family of Madhu
भक्तवत्सलः - One who loves His devotees
सुवर्णवर्णः - Golden-coloured
हेमांगः - One who has limbs of gold
वरांगः - With beautiful limbs
चन्दनांगदी - One who has attractive armlets
वीरहा - Destroyer of valiant heroes
विषमः - Unequalled
शून्यः - The void
घृताशी - One who has no need for good wishes
अचलः - Non-moving
चलः - Moving
अमानी - Without false vanity
मानदः - One who causes, by His maya, false identification with the body
मान्यः - One who is to be honoured
लोकस्वामी - Lord of the universe
त्रिलोकधरक् - One who is the support of all the three worlds
सुमेधा - One who has pure intelligence
मेधजः - Born out of sacrifices
धन्यः - Fortunate
सत्यमेधः - One whose intelligence never fails
धराधरः - The sole support of the earth
तेजोवृषः - One who showers radiance
द्युतिधरः - One who bears an effulgent form
सर्वशस्त्रभृतां वरः - The best among those who wield weapons
प्रग्रहः - Receiver of worship
निग्रहः - The killer
व्यग्रः - One who is ever engaged in fulfilling the devotee's desires
नैकशृंगः - One who has many horns
गदाग्रजः - One who is invoked through mantra
चतुर्मूर्तिः - Four-formed
चतुर्बाहुः - Four-handed
चतुर्व्यूहः - One who expresses Himself as the dynamic centre in the four vyoohas
चतुर्गतिः - The ultimate goal of all four varnas and asramas
चतुरात्मा - Clear-minded
चतुर्भावः - The source of the four
चतुर्वेदविद् - Knower of all four vedas
एकपात् - One-footed (BG 10.42)
समावर्तः - The efficient turner
निवृत्तात्मा - One whose mind is turned away from sense indulgence
दुर्जयः - The invincible
दुरतिक्रमः - One who is difficult to be disobeyed
दुर्लभः - One who can be obtained with great efforts
दुर्गमः - One who is realised with great effort
दुर्गः - Not easy to storm into
दुरावासः - Not easy to lodge
दुरारिहा - Slayer of the asuras
शुभांगः - One with enchanting limbs
लोकसारंगः - One who understands the universe
सुतन्तुः - Beautifully expanded
तन्तुवर्धनः - One who sustains the continuity of the drive for the family
इन्द्रकर्मा - One who always performs gloriously auspicious actions
महाकर्मा - One who accomplishes great acts
कृतकर्मा - One who has fulfilled his acts
कृतागमः - Author of the Vedas
उद्भवः - The ultimate source
सुन्दरः - Of unrivalled beauty
सुन्दः - Of great mercy
रत्ननाभः - Of beautiful navel
सुलोचनः - One who has the most enchanting eyes
अर्कः - One who is in the form of the sun
वाजसनः - The giver of food
शृंगी - The horned one
जयन्तः - The conqueror of all enemies
सर्वविज्जयी - One who is at once omniscient and victorious
सुवर्णबिन्दुः - With limbs radiant like gold
अक्षोभ्यः - One who is ever unruffled
सर्ववागीश्वरेश्वरः - Lord of the Lord of speech
महाहृदः - One who is like a great refreshing swimming pool
महागर्तः - The great chasm
महाभूतः - The great being
महानिधिः - The great abode
कुमुदः - One who gladdens the earth
कुन्दरः - The one who lifted the earth
कुन्दः - One who is as attractive as Kunda flowers
पर्जन्यः - He who is similar to rain-bearing clouds
पावनः - One who ever purifies
अनिलः - One who never slips
अमृतांशः - One whose desires are never fruitless
अमृतवपुः - He whose form is immortal
सर्वज्ञः - Omniscient
सर्वतोमुखः - One who has His face turned everywhere
सुलभः - One who is readily available
सुव्रतः - One who has taken the most auspicious forms
सिद्धः - One who is perfection
शत्रुजित् - One who is ever victorious over His hosts of enemies
शत्रुतापनः - The scorcher of enemies
न्यग्रोधः - The one who veils Himself with Maya
उदुम्बरः - Nourishment of all living creatures
अश्वत्थः - Tree of life
चाणूरान्ध्रनिषूदनः - The slayer of Canura
सहस्रार्चिः - He who has thousands of rays
सप्तजिह्वः - He who expresses himself as the seven tongues of fire (Types of agni)
सप्तैधाः - The seven effulgences in the flames
सप्तवाहनः - One who has a vehicle of seven horses (sun)
अमूर्तिः - Formless
अनघः - Sinless
अचिन्त्यः - Inconceivable
भयकृत् - Giver of fear
भयनाशनः - Destroyer of fear
अणुः - The subtlest
बृहत् - The greatest
कृशः - Delicate, lean
स्थूलः - One who is the fattest
गुणभृत् - One who supports
निर्गुणः - Without any properties
महान् - The mighty
अधृतः - Without support
स्वधृतः - Self-supported
स्वास्यः - One who has an effulgent face
प्राग्वंशः - One who has the most ancient ancestry
वंशवर्धनः - He who multiplies His family of descendents
भारभृत् - One who carries the load of the universe
कथितः - One who is glorified in all scriptures
योगी - One who can be realised through yoga
योगीशः - The king of yogis
सर्वकामदः - One who fulfils all desires of true devotees
आश्रमः - Haven
श्रमणः - One who persecutes the worldly people
क्षामः - One who destroys everything
सुपर्णः - The golden leaf (Vedas) BG 15.1
वायुवाहनः - The mover of the winds
धनुर्धरः - The wielder of the bow
धनुर्वेदः - One who declared the science of archery
दण्डः - One who punishes the wicked
दमयिता - The controller
दमः - Beautitude in the self
अपराजितः - One who cannot be defeated
सर्वसहः - One who carries the entire Universe
अनियन्ता - One who has no controller
नियमः - One who is not under anyone's laws
अयमः - One who knows no death
सत्त्ववान् - One who is full of exploits and courage
सात्त्विकः - One who is full of sattvic qualities
सत्यः - Truth
सत्यधर्मपराक्रमः - One who is the very abode of truth and dharma
अभिप्रायः - One who is faced by all seekers marching to the infinite
प्रियार्हः - One who deserves all our love
अर्हः - One who deserves to be worshiped
प्रियकृत् - One who is ever-obliging in fulfilling our wishes
प्रीतिवर्धनः - One who increases joy in the devotee's heart
विहायसगतिः - One who travels in space
ज्योतिः - Self-effulgent
सुरुचिः - Whose desire manifests as the universe
हुतभुक् - One who enjoys all that is offered in yajna
विभुः - All-pervading
रविः - One who dries up everything
विरोचनः - One who shines in different forms
सूर्यः - The one source from where everything is born
सविता - The one who brings forth the Universe from Himself
रविलोचनः - One whose eye is the sun
अनन्तः - Endless
हुतभुक् - One who accepts oblations
भोक्ता - One who enjoys
सुखदः - Giver of bliss to those who are liberated
नैकजः - One who is born many times
अग्रजः - The first-born
अनिर्विण्णः - One who feels no disappointment
सदामर्षी - One who forgives the trespasses of His devotees
लोकाधिष्ठानम् - The substratum of the universe
अद्भुतः - Wonderful
सनात् - The beginningless and endless factor
सनातनतमः - The most ancient
कपिलः - The great sage Kapila
कपिः - One who drinks water
अव्ययः - The one in whom the universe merges
स्वस्तिदः - Giver of Svasti
स्वस्तिकृत् - One who robs all auspiciousness
स्वस्ति - One who is the source of all auspiciouness
स्वस्तिभुक् - One who constantly enjoys auspiciousness
स्वस्तिदक्षिणः - Distributor of auspiciousness
अरौद्रः - One who has no negative emotions or urges
कुण्डली - One who wears shark earrings
चक्री - Holder of the chakra
विक्रमी - The most daring
ऊर्जितशासनः - One who commands with His hand
शब्दगतिः - One who transcends all words
शब्दसहः - One who allows Himself to be invoked by Vedic declarations
शिशिरः - The cold season, winter
शर्वरीकरः - Creator of darkness
अक्रूरः - Never cruel
पेशलः - One who is supremely soft
दक्षः - Prompt
दक्षिणः - The most liberal
क्षमिणांवरः - One who has the greatest amount of patience with sinners
विद्वत्तमः - One who has the greatest wisdom
वीतभयः - One with no fear
पुण्यश्रवणकीर्तनः - The hearing of whose glory causes holiness to grow
उत्तारणः - One who lifts us out of the ocean of change
दुष्कृतिहा - Destroyer of bad actions
पुण्यः - Supremely pure
दुःस्वप्ननाशनः - One who destroys all bad dreams
वीरहा - One who ends the passage from womb to womb
रक्षणः - Protector of the universe
सन्तः - One who is expressed through saintly men
जीवनः - The life spark in all creatures
पर्यवस्थितः - One who dwells everywhere
अनन्तरूपः - One of infinite forms
अनन्तश्रीः - Full of infinite glories
जितमन्युः - One who has no anger
भयापहः - One who destroys all fears
चतुरश्रः - One who deals squarely
गभीरात्मा - Too deep to be fathomed
विदिशः - One who is unique in His giving
व्यादिशः - One who is unique in His commanding power
दिशः - One who advises and gives knowledge
अनादिः - One who is the first cause
भूर्भूवः - The substratum of the earth
लक्ष्मीः - The glory of the universe
सुवीरः - One who moves through various ways
रुचिरांगदः - One who wears resplendent shoulder caps
जननः - He who delivers all living creatures
जनजन्मादिः - The cause of the birth of all creatures
भीमः - Terrible form
भीमपराक्रमः - One whose prowess is fearful to His enemies
आधारनिलयः - The fundamental sustainer
अधाता - Above whom there is no other to command
पुष्पहासः - He who shines like an opening flower
प्रजागरः - Ever-awakened
ऊर्ध्वगः - One who is on top of everything
सत्पथाचारः - One who walks the path of truth
प्राणदः - Giver of life
प्रणवः - Omkara
पणः - The supreme universal manager
प्रमाणम् - He whose form is the Vedas
प्राणनिलयः - He in whom all prana is established
प्राणभृत् - He who rules over all pranas
प्राणजीवनः - He who maintains the life-breath in all living creatures
तत्त्वम् - The reality
तत्त्वविद् - One who has realised the reality
एकात्मा - The one self
जन्ममृत्युजरातिगः - One who knows no birth, death or old age in Himself
भूर्भुवःस्वस्तरुः - The tree of the three worlds (bhoo=terrestrial, svah=celestial and bhuvah=the world in between)
तारः - One who helps all to cross over
सविताः - The father of all
प्रपितामहः - The father of the father of beings (Brahma)
यज्ञः - One whose very nature is yajna
यज्ञपतिः - The Lord of all yajnas
यज्वा - The one who performs yajna
यज्ञांगः - One whose limbs are the things employed in yajna
यज्ञवाहनः - One who fulfils yajnas in complete
यज्ञभृद् - The ruler of the yajanas
यज्ञकृत् - One who performs yajna
यज्ञी - Enjoyer of yajnas
यज्ञभुक् - Receiver of all that is offered
यज्ञसाधनः - One who fulfils all yajnas
यज्ञान्तकृत् - One who performs the concluding act of the yajna
यज्ञगुह्यम् - The person to be realised by yajna
अन्नम् - One who is food
अन्नादः - One who eats the food
आत्मयोनिः - The uncaused cause
स्वयंजातः - Self-born
वैखानः - The one who cut through the earth
सामगायनः - One who sings the sama songs; one who loves hearing saama chants;
देवकीनन्दनः - Son of Devaki
स्रष्टा - Creator
क्षितीशः - The Lord of the earth
पापनाशनः - Destroyer of sin
शंखभृत् - One who has the divine Pancajanya
नन्दकी - One who holds the Nandaka sword
चक्री - Carrier of Sudarsana
शार्ंगधन्वा - One who aims His shaarnga bow
गदाधरः - Carrier of Kaumodaki club
रथांगपाणिः - One who has the wheel of a chariot as His weapon; One with the strings of the chariot in his hands;
अक्षोभ्यः - One who cannot be annoyed by anyone
सर्वप्रहरणायुधः - He who has all implements for all kinds of assault and fight

Sources https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%81_%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AE

विष्णु सहस्रनाम

शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुजम् ।
प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशान्तये ॥ १॥

यस्य द्विरदवक्त्राद्याः पारिषद्याः परः शतम् ।
विघ्नं निघ्नन्ति सततं विष्वक्सेनं तमाश्रये ॥ २॥
व्यासं वसिष्ठनप्तारं शक्तेः पौत्रमकल्मषम् ।
पराशरात्मजं वन्दे शुकतातं तपोनिधिम् ॥ ३॥
व्यासाय विष्णुरूपाय व्यासरूपाय विष्णवे ।
नमो वै ब्रह्मनिधये वासिष्ठाय नमो नमः ॥ ४॥
अविकाराय शुद्धाय नित्याय परमात्मने ।
सदैकरूपरूपाय विष्णवे सर्वजिष्णवे ॥ ५॥
यस्य स्मरणमात्रेण जन्मसंसारबन्धनात् ।
विमुच्यते नमस्तस्मै विष्णवे प्रभविष्णवे ॥ ६॥
ॐ नमो विष्णवे प्रभविष्णवे ।
श्रीवैशम्पायन उवाच ---
श्रुत्वा धर्मानशेषेण पावनानि च सर्वशः ।
युधिष्ठिरः शान्तनवं पुनरेवाभ्यभाषत ॥ ७॥
युधिष्ठिर उवाच ---
किमेकं दैवतं लोके किं वाप्येकं परायणम् ।
स्तुवन्तः कं कमर्चन्तः प्राप्नुयुर्मानवाः शुभम् ॥ ८॥
को धर्मः सर्वधर्माणां भवतः परमो मतः ।
किं जपन्मुच्यते जन्तुर्जन्मसंसारबन्धनात् ॥ ९॥
भीष्म उवाच ---
जगत्प्रभुं देवदेवमनन्तं पुरुषोत्तमम् ।
स्तुवन् नामसहस्रेण पुरुषः सततोत्थितः ॥ १०॥
तमेव चार्चयन्नित्यं भक्त्या पुरुषमव्ययम् ।
ध्यायन् स्तुवन् नमस्यंश्च यजमानस्तमेव च ॥ ११॥
अनादिनिधनं विष्णुं सर्वलोकमहेश्वरम् ।
लोकाध्यक्षं स्तुवन्नित्यं सर्वदुःखातिगो भवेत् ॥ १२॥
ब्रह्मण्यं सर्वधर्मज्ञं लोकानां कीर्तिवर्धनम् ।
लोकनाथं महद्भूतं सर्वभूतभवोद्भवम् ॥ १३॥
एष मे सर्वधर्माणां धर्मोऽधिकतमो मतः ।
यद्भक्त्या पुण्डरीकाक्षं स्तवैरर्चेन्नरः सदा ॥ १४॥
परमं यो महत्तेजः परमं यो महत्तपः ।
परमं यो महद्ब्रह्म परमं यः परायणम् ॥ १५॥
पवित्राणां पवित्रं यो मङ्गलानां च मङ्गलम् ।
दैवतं दैवतानां च भूतानां योऽव्ययः पिता ॥ १६॥
यतः सर्वाणि भूतानि भवन्त्यादियुगागमे ।
यस्मिंश्च प्रलयं यान्ति पुनरेव युगक्षये ॥ १७॥
तस्य लोकप्रधानस्य जगन्नाथस्य भूपते ।
विष्णोर्नामसहस्रं मे श‍ृणु पापभयापहम् ॥ १८॥
यानि नामानि गौणानि विख्यातानि महात्मनः ।
ऋषिभिः परिगीतानि तानि वक्ष्यामि भूतये ॥ १९॥
ऋषिर्नाम्नां सहस्रस्य वेदव्यासो महामुनिः ॥
छन्दोऽनुष्टुप् तथा देवो भगवान् देवकीसुतः ॥ २०॥
अमृतांशूद्भवो बीजं शक्तिर्देवकिनन्दनः ।
त्रिसामा हृदयं तस्य शान्त्यर्थे विनियोज्यते ॥ २१॥
विष्णुं जिष्णुं महाविष्णुं प्रभविष्णुं महेश्वरम् ॥
अनेकरूप दैत्यान्तं नमामि पुरुषोत्तमं ॥ २२ ॥
पूर्वन्यासः ।
श्रीवेदव्यास उवाच ---
ॐ अस्य श्रीविष्णोर्दिव्यसहस्रनामस्तोत्रमहामन्त्रस्य ।
श्री वेदव्यासो भगवान् ऋषिः ।
अनुष्टुप् छन्दः ।
श्रीमहाविष्णुः परमात्मा श्रीमन्नारायणो देवता ।
अमृतांशूद्भवो भानुरिति बीजम् ।
देवकीनन्दनः स्रष्टेति शक्तिः ।
उद्भवः क्षोभणो देव इति परमो मन्त्रः ।
शङ्खभृन्नन्दकी चक्रीति कीलकम् ।
शार्ङ्गधन्वा गदाधर इत्यस्त्रम् ।
रथाङ्गपाणिरक्षोभ्य इति नेत्रम् ।
त्रिसामा सामगः सामेति कवचम् ।
आनन्दं परब्रह्मेति योनिः ।
ऋतुः सुदर्शनः काल इति दिग्बन्धः ॥
श्रीविश्वरूप इति ध्यानम् ।
श्रीमहाविष्णुप्रीत्यर्थे सहस्रनामस्तोत्रपाठे विनियोगः ॥
अथ न्यासः ।
ॐ शिरसि वेदव्यासऋषये नमः ।
मुखे अनुष्टुप्छन्दसे नमः ।
हृदि श्रीकृष्णपरमात्मदेवतायै नमः ।
गुह्ये अमृतांशूद्भवो भानुरिति बीजाय नमः ।
पादयोर्देवकीनन्दनः स्रष्टेति शक्तये नमः ।
सर्वाङ्गे शङ्खभृन्नन्दकी चक्रीति कीलकाय नमः ।
करसम्पूटे मम श्रीकृष्णप्रीत्यर्थे जपे विनियोगाय नमः ॥
इति ऋषयादिन्यासः ॥
अथ करन्यासः ।
ॐ विश्वं विष्णुर्वषट्कार इत्यङ्गुष्ठाभ्यां नमः ।
अमृतांशूद्भवो भानुरिति तर्जनीभ्यां नमः ।
ब्रह्मण्यो ब्रह्मकृद्ब्रह्मेति मध्यमाभ्यां नमः ।
सुवर्णबिन्दुरक्षोभ्य इत्यनामिकाभ्यां नमः ।
निमिषोऽनिमिषः स्रग्वीति कनिष्ठिकाभ्यां नमः ।
रथाङ्गपाणिरक्षोभ्य इति करतलकरपृष्ठाभ्यां नमः ।
इति करन्यासः ।
अथ षडङ्गन्यासः ।
ॐ विश्वं विष्णुर्वषट्कार इति हृदयाय नमः ।
अमृतांशूद्भवो भानुरिति शिरसे स्वाहा ।
ब्रह्मण्यो ब्रह्मकृद्ब्रह्मेति शिखायै वषट् ।
सुवर्णबिन्दुरक्षोभ्य इति कवचाय हुम् ।
निमिषोऽनिमिषः स्रग्वीति नेत्रत्रयाय वौषट् ।
रथाङ्गपाणिरक्षोभ्य इत्यस्त्राय फट् ।
इति षडङ्गन्यासः ॥
श्रीकृष्णप्रीत्यर्थे विष्णोर्दिव्यसहस्रनामजपमहं
करिष्ये इति सङ्कल्पः ।
अथ ध्यानम् ।
क्षीरोदन्वत्प्रदेशे शुचिमणिविलसत्सैकतेर्मौक्तिकानां
मालाकॢप्तासनस्थः स्फटिकमणिनिभैर्मौक्तिकैर्मण्डिताङ्गः ।
शुभ्रैरभ्रैरदभ्रैरुपरिविरचितैर्मुक्तपीयूष वर्षैः
आनन्दी नः पुनीयादरिनलिनगदा शङ्खपाणिर्मुकुन्दः ॥ १॥
भूः पादौ यस्य नाभिर्वियदसुरनिलश्चन्द्र सूर्यौ च नेत्रे
कर्णावाशाः शिरो द्यौर्मुखमपि दहनो यस्य वास्तेयमब्धिः ।
अन्तःस्थं यस्य विश्वं सुरनरखगगोभोगिगन्धर्वदैत्यैः
चित्रं रंरम्यते तं त्रिभुवन वपुषं विष्णुमीशं नमामि ॥ २॥
ॐ शान्ताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशं
विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्णं शुभाङ्गम् ।
लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगिभिर्ध्यानगम्यं var योगिहृद्ध्यानगम्यं
वन्दे विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम् ॥ ३॥
मेघश्यामं पीतकौशेयवासं
श्रीवत्साङ्कं कौस्तुभोद्भासिताङ्गम् ।
पुण्योपेतं पुण्डरीकायताक्षं
विष्णुं वन्दे सर्वलोकैकनाथम् ॥ ४॥
नमः समस्तभूतानामादिभूताय भूभृते ।
अनेकरूपरूपाय विष्णवे प्रभविष्णवे ॥ ५॥
सशङ्खचक्रं सकिरीटकुण्डलं
सपीतवस्त्रं सरसीरुहेक्षणम् ।
सहारवक्षःस्थलकौस्तुभश्रियं var स्थलशोभिकौस्तुभं
नमामि विष्णुं शिरसा चतुर्भुजम् ॥ ६॥
छायायां पारिजातस्य हेमसिंहासनोपरि
आसीनमम्बुदश्याममायताक्षमलंकृतम् ।
चन्द्राननं चतुर्बाहुं श्रीवत्साङ्कित वक्षसं
रुक्मिणी सत्यभामाभ्यां सहितं कृष्णमाश्रये ॥ ७॥
स्तोत्रम् ।
हरिः ॐ ।
विश्वं विष्णुर्वषट्कारो भूतभव्यभवत्प्रभुः ।
भूतकृद्भूतभृद्भावो भूतात्मा भूतभावनः ॥ १॥
पूतात्मा परमात्मा च मुक्तानां परमा गतिः ।
अव्ययः पुरुषः साक्षी क्षेत्रज्ञोऽक्षर एव च ॥ २॥
योगो योगविदां नेता प्रधानपुरुषेश्वरः ।
नारसिंहवपुः श्रीमान् केशवः पुरुषोत्तमः ॥ ३॥
सर्वः शर्वः शिवः स्थाणुर्भूतादिर्निधिरव्ययः ।
सम्भवो भावनो भर्ता प्रभवः प्रभुरीश्वरः ॥ ४॥
स्वयम्भूः शम्भुरादित्यः पुष्कराक्षो महास्वनः ।
अनादिनिधनो धाता विधाता धातुरुत्तमः ॥ ५॥
अप्रमेयो हृषीकेशः पद्मनाभोऽमरप्रभुः ।
विश्वकर्मा मनुस्त्वष्टा स्थविष्ठः स्थविरो ध्रुवः ॥ ६॥
अग्राह्यः शाश्वतः कृष्णो लोहिताक्षः प्रतर्दनः ।
प्रभूतस्त्रिककुब्धाम पवित्रं मङ्गलं परम् ॥ ७॥
ईशानः प्राणदः प्राणो ज्येष्ठः श्रेष्ठः प्रजापतिः ।
हिरण्यगर्भो भूगर्भो माधवो मधुसूदनः ॥ ८॥
ईश्वरो विक्रमी धन्वी मेधावी विक्रमः क्रमः ।
अनुत्तमो दुराधर्षः कृतज्ञः कृतिरात्मवान् ॥ ९॥
सुरेशः शरणं शर्म विश्वरेताः प्रजाभवः ।
अहः संवत्सरो व्यालः प्रत्ययः सर्वदर्शनः ॥ १०॥
अजः सर्वेश्वरः सिद्धः सिद्धिः सर्वादिरच्युतः ।
वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिःसृतः ॥ ११॥
वसुर्वसुमनाः सत्यः समात्माऽसम्मितः समः ।
अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२॥
रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिः शुचिश्रवाः ।
अमृतः शाश्वतस्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३॥
सर्वगः सर्वविद्भानुर्विष्वक्सेनो जनार्दनः ।
वेदो वेदविदव्यङ्गो वेदाङ्गो वेदवित् कविः ॥ १४॥
लोकाध्यक्षः सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।
चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५॥
भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।
अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६॥
उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघः शुचिरूर्जितः ।
अतीन्द्रः सङ्ग्रहः सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७॥
वेद्यो वैद्यः सदायोगी वीरहा माधवो मधुः ।
अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहो महाबलः ॥ १८॥
महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।
अनिर्देश्यवपुः श्रीमानमेयात्मा महाद्रिधृक् ॥ १९॥
महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासः सतां गतिः ।
अनिरुद्धः सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २०॥
मरीचिर्दमनो हंसः सुपर्णो भुजगोत्तमः ।
हिरण्यनाभः सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१॥
अमृत्युः सर्वदृक् सिंहः सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।
अजो दुर्मर्षणः शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२॥
गुरुर्गुरुतमो धाम सत्यः सत्यपराक्रमः ।
निमिषोऽनिमिषः स्रग्वी वाचस्पतिरुदारधीः ॥ २३॥
अग्रणीर्ग्रामणीः श्रीमान् न्यायो नेता समीरणः ।
सहस्रमूर्धा विश्वात्मा सहस्राक्षः सहस्रपात् ॥ २४॥
आवर्तनो निवृत्तात्मा संवृतः सम्प्रमर्दनः ।
अहः संवर्तको वह्निरनिलो धरणीधरः ॥ २५॥
सुप्रसादः प्रसन्नात्मा विश्वधृग्विश्वभुग्विभुः ।
सत्कर्ता सत्कृतः साधुर्जह्नुर्नारायणो नरः ॥ २६॥
असङ्ख्येयोऽप्रमेयात्मा विशिष्टः शिष्टकृच्छुचिः ।
सिद्धार्थः सिद्धसङ्कल्पः सिद्धिदः सिद्धिसाधनः ॥ २७॥
वृषाही वृषभो विष्णुर्वृषपर्वा वृषोदरः ।
वर्धनो वर्धमानश्च विविक्तः श्रुतिसागरः ॥ २८॥
सुभुजो दुर्धरो वाग्मी महेन्द्रो वसुदो वसुः ।
नैकरूपो बृहद्रूपः शिपिविष्टः प्रकाशनः ॥ २९॥
ओजस्तेजोद्युतिधरः प्रकाशात्मा प्रतापनः ।
ऋद्धः स्पष्टाक्षरो मन्त्रश्चन्द्रांशुर्भास्करद्युतिः ॥ ३०॥
अमृतांशूद्भवो भानुः शशबिन्दुः सुरेश्वरः ।
औषधं जगतः सेतुः सत्यधर्मपराक्रमः ॥ ३१॥
भूतभव्यभवन्नाथः पवनः पावनोऽनलः ।
कामहा कामकृत्कान्तः कामः कामप्रदः प्रभुः ॥ ३२॥
युगादिकृद्युगावर्तो नैकमायो महाशनः ।
अदृश्यो व्यक्तरूपश्च सहस्रजिदनन्तजित् ॥ ३३॥
इष्टोऽविशिष्टः शिष्टेष्टः शिखण्डी नहुषो वृषः ।
क्रोधहा क्रोधकृत्कर्ता विश्वबाहुर्महीधरः ॥ ३४॥
अच्युतः प्रथितः प्राणः प्राणदो वासवानुजः ।
अपांनिधिरधिष्ठानमप्रमत्तः प्रतिष्ठितः ॥ ३५॥
स्कन्दः स्कन्दधरो धुर्यो वरदो वायुवाहनः ।
वासुदेवो बृहद्भानुरादिदेवः पुरन्दरः ॥ ३६॥
अशोकस्तारणस्तारः शूरः शौरिर्जनेश्वरः ।
अनुकूलः शतावर्तः पद्मी पद्मनिभेक्षणः ॥ ३७॥
पद्मनाभोऽरविन्दाक्षः पद्मगर्भः शरीरभृत् ।
महर्द्धिरृद्धो वृद्धात्मा महाक्षो गरुडध्वजः ॥ ३८॥
अतुलः शरभो भीमः समयज्ञो हविर्हरिः ।
सर्वलक्षणलक्षण्यो लक्ष्मीवान् समितिञ्जयः ॥ ३९॥
विक्षरो रोहितो मार्गो हेतुर्दामोदरः सहः ।
महीधरो महाभागो वेगवानमिताशनः ॥ ४०॥
उद्भवः क्षोभणो देवः श्रीगर्भः परमेश्वरः ।
करणं कारणं कर्ता विकर्ता गहनो गुहः ॥ ४१॥
व्यवसायो व्यवस्थानः संस्थानः स्थानदो ध्रुवः ।
परर्द्धिः परमस्पष्टस्तुष्टः पुष्टः शुभेक्षणः ॥ ४२॥
रामो विरामो विरजो मार्गो नेयो नयोऽनयः । or विरामो विरतो
वीरः शक्तिमतां श्रेष्ठो धर्मो धर्मविदुत्तमः ॥ ४३॥
वैकुण्ठः पुरुषः प्राणः प्राणदः प्रणवः पृथुः ।
हिरण्यगर्भः शत्रुघ्नो व्याप्तो वायुरधोक्षजः ॥ ४४॥
ऋतुः सुदर्शनः कालः परमेष्ठी परिग्रहः ।
उग्रः संवत्सरो दक्षो विश्रामो विश्वदक्षिणः ॥ ४५॥
विस्तारः स्थावरस्थाणुः प्रमाणं बीजमव्ययम् ।
अर्थोऽनर्थो महाकोशो महाभोगो महाधनः ॥ ४६॥
अनिर्विण्णः स्थविष्ठोऽभूर्धर्मयूपो महामखः ।
नक्षत्रनेमिर्नक्षत्री क्षमः क्षामः समीहनः ॥ ४७॥
यज्ञ इज्यो महेज्यश्च क्रतुः सत्रं सतां गतिः ।
सर्वदर्शी विमुक्तात्मा सर्वज्ञो ज्ञानमुत्तमम् ॥ ४८॥
सुव्रतः सुमुखः सूक्ष्मः सुघोषः सुखदः सुहृत् ।
मनोहरो जितक्रोधो वीरबाहुर्विदारणः ॥ ४९॥
स्वापनः स्ववशो व्यापी नैकात्मा नैककर्मकृत् ।
वत्सरो वत्सलो वत्सी रत्नगर्भो धनेश्वरः ॥ ५०॥
धर्मगुब्धर्मकृद्धर्मी सदसत्क्षरमक्षरम् ।
अविज्ञाता सहस्रांशुर्विधाता कृतलक्षणः ॥ ५१॥
गभस्तिनेमिः सत्त्वस्थः सिंहो भूतमहेश्वरः ।
आदिदेवो महादेवो देवेशो देवभृद्गुरुः ॥ ५२॥
उत्तरो गोपतिर्गोप्ता ज्ञानगम्यः पुरातनः ।
शरीरभूतभृद्भोक्ता कपीन्द्रो भूरिदक्षिणः ॥ ५३॥
सोमपोऽमृतपः सोमः पुरुजित्पुरुसत्तमः ।
विनयो जयः सत्यसन्धो दाशार्हः सात्वताम्पतिः ॥ ५४॥
जीवो विनयिता साक्षी मुकुन्दोऽमितविक्रमः ।
अम्भोनिधिरनन्तात्मा महोदधिशयोऽन्तकः ॥ ५५॥
अजो महार्हः स्वाभाव्यो जितामित्रः प्रमोदनः ।
आनन्दो नन्दनो नन्दः सत्यधर्मा त्रिविक्रमः ॥ ५६॥
महर्षिः कपिलाचार्यः कृतज्ञो मेदिनीपतिः ।
त्रिपदस्त्रिदशाध्यक्षो महाश‍ृङ्गः कृतान्तकृत् ॥ ५७॥
महावराहो गोविन्दः सुषेणः कनकाङ्गदी ।
गुह्यो गभीरो गहनो गुप्तश्चक्रगदाधरः ॥ ५८॥
वेधाः स्वाङ्गोऽजितः कृष्णो दृढः सङ्कर्षणोऽच्युतः ।
वरुणो वारुणो वृक्षः पुष्कराक्षो महामनाः ॥ ५९॥
भगवान् भगहाऽऽनन्दी वनमाली हलायुधः ।
आदित्यो ज्योतिरादित्यः सहिष्णुर्गतिसत्तमः ॥ ६०॥
सुधन्वा खण्डपरशुर्दारुणो द्रविणप्रदः ।
दिवस्पृक् सर्वदृग्व्यासो वाचस्पतिरयोनिजः ॥ ६१॥ var दिविस्पृक्
त्रिसामा सामगः साम निर्वाणं भेषजं भिषक् ।
संन्यासकृच्छमः शान्तो निष्ठा शान्तिः परायणम् ॥ ६२॥
शुभाङ्गः शान्तिदः स्रष्टा कुमुदः कुवलेशयः ।
गोहितो गोपतिर्गोप्ता वृषभाक्षो वृषप्रियः ॥ ६३॥
अनिवर्ती निवृत्तात्मा सङ्क्षेप्ता क्षेमकृच्छिवः ।
श्रीवत्सवक्षाः श्रीवासः श्रीपतिः श्रीमतांवरः ॥ ६४॥
श्रीदः श्रीशः श्रीनिवासः श्रीनिधिः श्रीविभावनः ।
श्रीधरः श्रीकरः श्रेयः श्रीमाँल्लोकत्रयाश्रयः ॥ ६५॥
स्वक्षः स्वङ्गः शतानन्दो नन्दिर्ज्योतिर्गणेश्वरः ।
विजितात्माऽविधेयात्मा सत्कीर्तिश्छिन्नसंशयः ॥ ६६॥
उदीर्णः सर्वतश्चक्षुरनीशः शाश्वतस्थिरः ।
भूशयो भूषणो भूतिर्विशोकः शोकनाशनः ॥ ६७॥
अर्चिष्मानर्चितः कुम्भो विशुद्धात्मा विशोधनः ।
अनिरुद्धोऽप्रतिरथः प्रद्युम्नोऽमितविक्रमः ॥ ६८॥
कालनेमिनिहा वीरः शौरिः शूरजनेश्वरः ।
त्रिलोकात्मा त्रिलोकेशः केशवः केशिहा हरिः ॥ ६९॥
कामदेवः कामपालः कामी कान्तः कृतागमः ।
अनिर्देश्यवपुर्विष्णुर्वीरोऽनन्तो धनञ्जयः ॥ ७०॥
ब्रह्मण्यो ब्रह्मकृद् ब्रह्मा ब्रह्म ब्रह्मविवर्धनः ।
ब्रह्मविद् ब्राह्मणो ब्रह्मी ब्रह्मज्ञो ब्राह्मणप्रियः ॥ ७१॥
महाक्रमो महाकर्मा महातेजा महोरगः ।
महाक्रतुर्महायज्वा महायज्ञो महाहविः ॥ ७२॥
स्तव्यः स्तवप्रियः स्तोत्रं स्तुतिः स्तोता रणप्रियः ।
पूर्णः पूरयिता पुण्यः पुण्यकीर्तिरनामयः ॥ ७३॥
मनोजवस्तीर्थकरो वसुरेता वसुप्रदः ।
वसुप्रदो वासुदेवो वसुर्वसुमना हविः ॥ ७४॥
सद्गतिः सत्कृतिः सत्ता सद्भूतिः सत्परायणः ।
शूरसेनो यदुश्रेष्ठः सन्निवासः सुयामुनः ॥ ७५॥
भूतावासो वासुदेवः सर्वासुनिलयोऽनलः ।
दर्पहा दर्पदो दृप्तो दुर्धरोऽथापराजितः ॥ ७६॥
विश्वमूर्तिर्महामूर्तिर्दीप्तमूर्तिरमूर्तिमान् ।
अनेकमूर्तिरव्यक्तः शतमूर्तिः शताननः ॥ ७७॥
एको नैकः सवः कः किं यत् तत्पदमनुत्तमम् ।
लोकबन्धुर्लोकनाथो माधवो भक्तवत्सलः ॥ ७८॥
सुवर्णवर्णो हेमाङ्गो वराङ्गश्चन्दनाङ्गदी ।
वीरहा विषमः शून्यो घृताशीरचलश्चलः ॥ ७९॥
अमानी मानदो मान्यो लोकस्वामी त्रिलोकधृक् ।
सुमेधा मेधजो धन्यः सत्यमेधा धराधरः ॥ ८०॥
तेजोवृषो द्युतिधरः सर्वशस्त्रभृतां वरः ।
प्रग्रहो निग्रहो व्यग्रो नैकश‍ृङ्गो गदाग्रजः ॥ ८१॥
चतुर्मूर्तिश्चतुर्बाहुश्चतुर्व्यूहश्चतुर्गतिः ।
चतुरात्मा चतुर्भावश्चतुर्वेदविदेकपात् ॥ ८२॥
समावर्तोऽनिवृत्तात्मा दुर्जयो दुरतिक्रमः ।
दुर्लभो दुर्गमो दुर्गो दुरावासो दुरारिहा ॥ ८३॥
शुभाङ्गो लोकसारङ्गः सुतन्तुस्तन्तुवर्धनः ।
इन्द्रकर्मा महाकर्मा कृतकर्मा कृतागमः ॥ ८४॥
उद्भवः सुन्दरः सुन्दो रत्ननाभः सुलोचनः ।
अर्को वाजसनः श‍ृङ्गी जयन्तः सर्वविज्जयी ॥ ८५॥
सुवर्णबिन्दुरक्षोभ्यः सर्ववागीश्वरेश्वरः ।
महाह्रदो महागर्तो महाभूतो महानिधिः ॥ ८६॥
कुमुदः कुन्दरः कुन्दः पर्जन्यः पावनोऽनिलः ।
अमृताशोऽमृतवपुः सर्वज्ञः सर्वतोमुखः ॥ ८७॥
सुलभः सुव्रतः सिद्धः शत्रुजिच्छत्रुतापनः ।
न्यग्रोधोऽदुम्बरोऽश्वत्थश्चाणूरान्ध्रनिषूदनः ॥ ८८॥
सहस्रार्चिः सप्तजिह्वः सप्तैधाः सप्तवाहनः ।
अमूर्तिरनघोऽचिन्त्यो भयकृद्भयनाशनः ॥ ८९॥
अणुर्बृहत्कृशः स्थूलो गुणभृन्निर्गुणो महान् ।
अधृतः स्वधृतः स्वास्यः प्राग्वंशो वंशवर्धनः ॥ ९०॥
भारभृत् कथितो योगी योगीशः सर्वकामदः ।
आश्रमः श्रमणः क्षामः सुपर्णो वायुवाहनः ॥ ९१॥
धनुर्धरो धनुर्वेदो दण्डो दमयिता दमः ।
अपराजितः सर्वसहो नियन्ताऽनियमोऽयमः ॥ ९२॥
सत्त्ववान् सात्त्विकः सत्यः सत्यधर्मपरायणः ।
अभिप्रायः प्रियार्होऽर्हः प्रियकृत् प्रीतिवर्धनः ॥ ९३॥
विहायसगतिर्ज्योतिः सुरुचिर्हुतभुग्विभुः ।
रविर्विरोचनः सूर्यः सविता रविलोचनः ॥ ९४॥
अनन्तो हुतभुग्भोक्ता सुखदो नैकजोऽग्रजः ।
अनिर्विण्णः सदामर्षी लोकाधिष्ठानमद्भुतः ॥ ९५॥
सनात्सनातनतमः कपिलः कपिरव्ययः ।
स्वस्तिदः स्वस्तिकृत्स्वस्ति स्वस्तिभुक्स्वस्तिदक्षिणः ॥ ९६॥
अरौद्रः कुण्डली चक्री विक्रम्यूर्जितशासनः ।
शब्दातिगः शब्दसहः शिशिरः शर्वरीकरः ॥ ९७॥
अक्रूरः पेशलो दक्षो दक्षिणः क्षमिणांवरः ।
विद्वत्तमो वीतभयः पुण्यश्रवणकीर्तनः ॥ ९८॥
उत्तारणो दुष्कृतिहा पुण्यो दुःस्वप्ननाशनः ।
वीरहा रक्षणः सन्तो जीवनः पर्यवस्थितः ॥ ९९॥
अनन्तरूपोऽनन्तश्रीर्जितमन्युर्भयापहः ।
चतुरश्रो गभीरात्मा विदिशो व्यादिशो दिशः ॥ १००॥
अनादिर्भूर्भुवो लक्ष्मीः सुवीरो रुचिराङ्गदः ।
जननो जनजन्मादिर्भीमो भीमपराक्रमः ॥ १०१॥
आधारनिलयोऽधाता पुष्पहासः प्रजागरः ।
ऊर्ध्वगः सत्पथाचारः प्राणदः प्रणवः पणः ॥ १०२॥
प्रमाणं प्राणनिलयः प्राणभृत्प्राणजीवनः ।
तत्त्वं तत्त्वविदेकात्मा जन्ममृत्युजरातिगः ॥ १०३॥
भूर्भुवःस्वस्तरुस्तारः सविता प्रपितामहः ।
यज्ञो यज्ञपतिर्यज्वा यज्ञाङ्गो यज्ञवाहनः ॥ १०४॥
यज्ञभृद् यज्ञकृद् यज्ञी यज्ञभुग् यज्ञसाधनः ।
यज्ञान्तकृद् यज्ञगुह्यमन्नमन्नाद एव च ॥ १०५॥
आत्मयोनिः स्वयञ्जातो वैखानः सामगायनः ।
देवकीनन्दनः स्रष्टा क्षितीशः पापनाशनः ॥ १०६॥
शङ्खभृन्नन्दकी चक्री शार्ङ्गधन्वा गदाधरः ।
रथाङ्गपाणिरक्षोभ्यः सर्वप्रहरणायुधः ॥ १०७॥
सर्वप्रहरणायुध ॐ नम इति ।
वनमाली गदी शार्ङ्गी शङ्खी चक्री च नन्दकी ।
श्रीमान् नारायणो विष्णुर्वासुदेवोऽभिरक्षतु ॥ १०८॥
श्री वासुदेवोऽभिरक्षतु ॐ नम इति ।
उत्तरन्यासः ।
भीष्म उवाच ---
इतीदं कीर्तनीयस्य केशवस्य महात्मनः ।
नाम्नां सहस्रं दिव्यानामशेषेण प्रकीर्तितम् ॥ १॥
य इदं श‍ृणुयान्नित्यं यश्चापि परिकीर्तयेत् ।
नाशुभं प्राप्नुयात्किञ्चित्सोऽमुत्रेह च मानवः ॥ २॥
वेदान्तगो ब्राह्मणः स्यात्क्षत्रियो विजयी भवेत् ।
वैश्यो धनसमृद्धः स्याच्छूद्रः सुखमवाप्नुयात् ॥ ३॥
धर्मार्थी प्राप्नुयाद्धर्ममर्थार्थी चार्थमाप्नुयात् ।
कामानवाप्नुयात्कामी प्रजार्थी प्राप्नुयात्प्रजाम् ॥ ४॥
भक्तिमान् यः सदोत्थाय शुचिस्तद्गतमानसः ।
सहस्रं वासुदेवस्य नाम्नामेतत्प्रकीर्तयेत् ॥ ५॥
यशः प्राप्नोति विपुलं ज्ञातिप्राधान्यमेव च ।
अचलां श्रियमाप्नोति श्रेयः प्राप्नोत्यनुत्तमम् ॥ ६॥
न भयं क्वचिदाप्नोति वीर्यं तेजश्च विन्दति ।
भवत्यरोगो द्युतिमान्बलरूपगुणान्वितः ॥ ७॥
रोगार्तो मुच्यते रोगाद्बद्धो मुच्येत बन्धनात् ।
भयान्मुच्येत भीतस्तु मुच्येतापन्न आपदः ॥ ८॥
दुर्गाण्यतितरत्याशु पुरुषः पुरुषोत्तमम् ।
स्तुवन्नामसहस्रेण नित्यं भक्तिसमन्वितः ॥ ९॥
वासुदेवाश्रयो मर्त्यो वासुदेवपरायणः ।
सर्वपापविशुद्धात्मा याति ब्रह्म सनातनम् ॥ १०॥
न वासुदेवभक्तानामशुभं विद्यते क्वचित् ।
जन्ममृत्युजराव्याधिभयं नैवोपजायते ॥ ११॥
इमं स्तवमधीयानः श्रद्धाभक्तिसमन्वितः ।
युज्येतात्मसुखक्षान्तिश्रीधृतिस्मृतिकीर्तिभिः ॥ १२॥
न क्रोधो न च मात्सर्यं न लोभो नाशुभा मतिः ।
भवन्ति कृत पुण्यानां भक्तानां पुरुषोत्तमे ॥ १३॥
द्यौः सचन्द्रार्कनक्षत्रा खं दिशो भूर्महोदधिः ।
वासुदेवस्य वीर्येण विधृतानि महात्मनः ॥ १४॥
ससुरासुरगन्धर्वं सयक्षोरगराक्षसम् ।
जगद्वशे वर्ततेदं कृष्णस्य सचराचरम् ॥ १५॥
इन्द्रियाणि मनो बुद्धिः सत्त्वं तेजो बलं धृतिः ।
वासुदेवात्मकान्याहुः क्षेत्रं क्षेत्रज्ञ एव च ॥ १६॥
सर्वागमानामाचारः प्रथमं परिकल्प्यते । var?? कल्पते
आचारप्रभवो धर्मो धर्मस्य प्रभुरच्युतः ॥ १७॥
ऋषयः पितरो देवा महाभूतानि धातवः ।
जङ्गमाजङ्गमं चेदं जगन्नारायणोद्भवम् ॥ १८॥
योगो ज्ञानं तथा साङ्ख्यं विद्याः शिल्पादि कर्म च ।
वेदाः शास्त्राणि विज्ञानमेतत्सर्वं जनार्दनात् ॥ १९॥
एको विष्णुर्महद्भूतं पृथग्भूतान्यनेकशः ।
त्रींल्लोकान्व्याप्य भूतात्मा भुङ्क्ते विश्वभुगव्ययः ॥ २०॥
इमं स्तवं भगवतो विष्णोर्व्यासेन कीर्तितम् ।
पठेद्य इच्छेत्पुरुषः श्रेयः प्राप्तुं सुखानि च ॥ २१॥
विश्वेश्वरमजं देवं जगतः प्रभुमव्ययम् ।
भजन्ति ये पुष्कराक्षं न ते यान्ति पराभवम् ॥ २२॥
न ते यान्ति पराभवम् ॐ नम इति ।
अर्जुन उवाच ---
पद्मपत्रविशालाक्ष पद्मनाभ सुरोत्तम ।
भक्तानामनुरक्तानां त्राता भव जनार्दन ॥ २३॥
श्रीभगवानुवाच ---
यो मां नामसहस्रेण स्तोतुमिच्छति पाण्डव ।
सोहऽमेकेन श्लोकेन स्तुत एव न संशयः ॥ २४॥
स्तुत एव न संशय ॐ नम इति ।
व्यास उवाच ---
वासनाद्वासुदेवस्य वासितं भुवनत्रयम् ।
सर्वभूतनिवासोऽसि वासुदेव नमोऽस्तु ते ॥ २५॥
श्री वासुदेव नमोऽस्तुत ॐ नम इति ।
पार्वत्युवाच ---
केनोपायेन लघुना विष्णोर्नामसहस्रकम् ।
पठ्यते पण्डितैर्नित्यं श्रोतुमिच्छाम्यहं प्रभो ॥ २६॥
ईश्वर उवाच ---
श्रीराम राम रामेति रमे रामे मनोरमे ।
सहस्रनाम तत्तुल्यं राम नाम वरानने ॥ २७॥
श्रीरामनाम वरानन ॐ नम इति ।
ब्रह्मोवाच ---
नमोऽस्त्वनन्ताय सहस्रमूर्तये
सहस्रपादाक्षिशिरोरुबाहवे ।
सहस्रनाम्ने पुरुषाय शाश्वते
सहस्रकोटियुगधारिणे नमः ॥ २८॥
सहस्रकोटियुगधारिणे ॐ नम इति ।
ॐ तत्सदिति श्रीमहाभारते शतसाहस्र्यां संहितायां वैयासिक्यामानुशासनिके
पर्वणि भीष्मयुधिष्ठिरसंवादे श्रीविष्णोर्दिव्यसहस्रनामस्तोत्रम् ॥
सञ्जय उवाच ---
यत्र योगेश्वरः कृष्णो यत्र पार्थो धनुर्धरः ।
तत्र श्रीर्विजयो भूतिर्ध्रुवा नीतिर्मतिर्मम ॥ २९॥
श्रीभगवानुवाच ---
अनन्याश्चिन्तयन्तो मां ये जनाः पर्युपासते ।
तेषां नित्याभियुक्तानां योगक्षेमं वहाम्यहम् ॥ ३०॥
परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ॥ ३१॥
आर्ताः विषण्णाः शिथिलाश्च भीताः घोरेषु च व्याधिषु वर्तमानाः ।
सङ्कीर्त्य नारायणशब्दमात्रं विमुक्तदुःखाः सुखिनो भवन्ति ॥ ३२॥ var भवन्तु
कायेन वाचा मनसेन्द्रियैर्वा बुद्ध्यात्मना वा प्रकृतेः स्वभावात् । var प्रकृतिस्वभावात् ।
करोमि यद्यत् सकलं परस्मै नारायणायेति समर्पयामि ॥ ३३॥
इति श्रीविष्णोर्दिव्यसहस्रनामस्तोत्रं सम्पूर्णम् ।
ॐ तत् सत्

Sources https://timesofindia.indiatimes.com/religion/mantras-chants/recite-vishnu-sahasranamam-stotram-for-a-peaceful-and-wealthy-life/articleshow/75275199.cms